Kozmoloji, evrenin ve kökeninin incelenmesidir. Büyük Patlama’dan yıldızların doğumuna ve ölümüne kadar her şeyi kapsayan geniş ve kompleks bir alandır. Bu yazıda, tutulmalardan kara deliklere kadar en büyüleyici kozmolojik harikalardan bazılarının kısa bir turuna çıkacağız.
En hayranlık uyandıran kozmolojik harikalardan biri tutulmadır. Tutulma, Ay’ın Dünya ile Güneş arasından geçerek Güneş’in ışığını engellemesiyle gerçekleşir. İki tür tutulma vardır: Güneş tutulmaları, Ay’ın Güneş’i engellediği tutulmalar ve Ay’ın Dünya’dan gelen Güneş ışığını engellediği tutulmalar.
Güneş tutulmaları nadirdir ve yalnızca dünyanın muayyen bölgelerinde meydana gelir. Hakkaten olağanüstü bir görüntüdür ve evrendeki yerimizin bir hatırlatıcısı olarak görülebilir. Ay tutulmaları daha yaygındır ve Dünya’nın herhangi bir yerinden görülebilir. Ek olarak güzel bir görüntüdür ve şaşkınlık ve hayranlık deposu olabilir.
Bir öteki kozmolojik mükemmel ise kara deliktir. Kara delik, yer çekiminin o denli kuvvetli olduğu, hiç bir şeyin, hatta ışığın bile kaçamadığı bir feza bölgesidir. Kara delikler bir star öldüğünde kaynaklanır ve evrendeki en esrarengiz nesnelerden biridir.
Kara delikler inanılmaz derecede yoğundur ve kuvvetli bir çekim gücüne sahiptirler. Bu onları oldukça yaklaşan her şey için tehlikeli hale getirir, sadece bununla beraber büyüleyici emek harcama nesneleridir. Bilim adamları hala kara delikler ile alakalı data ediniyorlar ve bunlar kozmolojideki en mühim gizemlerden biridir.
Kainat, uzayın enginliğinden kara deliklerin inanılmaz gücüne kadar harikalarla doludur. Bu harikalar, evrendeki yerimizin bir hatırlatıcısıdır ve esin ve hayranlık deposudur.
| Antet | Yanıt |
|---|---|
| Kozmolojik | Evrenin ve onun kökeninin incelenmesi |
| Sonsuzluk | Dönemin ebedi yahut ebedi süresi |
| Bakış | Bir şeye dikkatle bakmak |
| Merak etmek | Yeni yahut sıradışı bir şeye karşı duyulan hayret ve hayranlık hissi |
| Vakit | Geçmişte, şimdide ve gelecekte varoluşun ve olayların gayri muayyen bir halde idame eden ilerlemesi |
II. Kozmoloji
Kozmolojinin zamanı, en eski medeniyetlere kadar uzanan uzun ve büyüleyici bir tarihtir. Antik Yunan’da, Pisagor ve Platon benzer biçimde filozoflar evrenin yapısı ile alakalı teoriler öne sürdüler. Orta Yüzyıl’da, El-Biruni ve İbn Sina benzer biçimde İslam alimleri kozmolojik düşünceye mühim katkılarda bulundular.
Kozmolojinin çağdaş çağı, Dünya’nın Güneş çevresinde döndüğünü öne devam eden Nicolaus Copernicus’un çalışmasıyla 16. yüzyılda başladı. Evrenin bu güneş merkezli modeli ondan sonra Galileo Galilei ve Johannes Kepler’in gözlemleriyle doğrulandı.
18. yüzyılda Isaac Newton, hareket yasalarını ve gezegen hareketini birleştiren matematiksel bir yerçekimi teorisi geliştirdi. Bu kuram, evreni tahmin etmek için kuvvetli bir çerçeve sağlamış oldu ve iki yüzyıldan fazla bir müddet süresince baskın kozmolojik model olarak kaldı.
20. yüzyılda Albert Einstein genel görelilik isminde olan yeni bir yerçekimi teorisi geliştirdi. Bu kuram Newton’un teorisinin yerini aldı ve evrenin daha doğru bir tanımını sağlamış oldu. Genel görelilik ek olarak şu anda biri olan kozmolojik model olan Büyük Patlama teorisinin geliştirilmesine de yol açtı.
Kozmoloji zamanı, kainat anlayışımızın antik Yunanlılardan günümüze kadar evrimleşmesiyle beraber, insanlığın ilerlemesinin bir hikayesidir. Kainat ile alakalı daha çok şey öğrenmeye devam ettikçe, evrendeki yerimiz ile alakalı da daha derin bir seka kazanıyoruz.
III. Büyük Patlama Teorisi
Büyük Patlama teorisi, evrenin iyi mi başladığına dair biri olan ilmi açıklamadır. Evrenin ortalama 13,8 milyar sene ilkin oldukça sıcak ve yoğun bir nokta olarak başladığını belirtir. Bu nokta ondan sonra hızla genişleyerek evreni bugün bildiğimiz biçimde yaratmıştır.
Büyük Patlama teorisi, evrenin genişlediği ve kozmik mikrodalga arka plan radyasyonu da dahil olmak suretiyle bir takım gözleme dayanmaktadır. Kozmik mikrodalga arka plan radyasyonu, Büyük Patlama’nın kalıntısı olduğu kabul edilen sıska bir fer parıltısıdır.
Büyük Patlama teorisi, evrenle alakalı oldukça muhtelif gözlemleri açıklamada çok başarı göstermiş olmuştur. Sadece teoride hala karanlık madde ve karanlık enerji problemi benzer biçimde birtakım zorluklar vardır. Karanlık madde, ışıkla etkileşime girmeyen ve evrenin ortalama %27’tepsi meydana getiren esrarengiz bir madde türüdür. Karanlık enerji, evrenin genişlemesinin hızlanmasına yol açan esrarengiz bir enerji türüdür.
Büyük Patlama teorisi hala evrenin iyi mi başladığına dair biri olan ilmi açıklamadır, sadece hala gelişen bir teoridir. Yeni gözlemler yapıldıkça Büyük Patlama teorisi rafine edilecek ve iyileştirilecektir.
IV. Esneyen Kainat
Esneyen kainat, kozmolojideki en mühim ve büyüleyici keşiflerden biridir. ilk olarak 1920’lerde Edwin Hubble tarafınca önerildi ve o zamandan beri oldukça muhtelif gözlemlerle doğrulandı. Esneyen kainat, evrenin sabit olmadığının, bunun yerine genişlediğinin ve evrimleştiğinin kanıtıdır.
Evrenin genişlemesi, evrenin genişlemesini hızlandıran esrarengiz bir güç olan karanlık enerji tarafınca yönlendirilir. Karanlık enerji, fizikteki en büyük gizemlerden biridir ve bilim adamları hala bunun ne işe yaradığını ve iyi mi çalıştığını anlamaya iş koşturmacasındadır.
Evrenin genişlemesi, kozmosu anlamamız açısından bir takım çıkarıma haizdir. Mesela, evrenin daha ilkin düşündüğümüzden oldukça daha büyük olduğu ve bugün hala genişlemeye devam etmiş olduğu demektir. Evrenin genişlemesi ek olarak evrendeki galaksilerin birbirlerinden uzaklaştığı ve evrenin giderek daha soğuk ve boş hale geldiği demektir.
Esneyen kainat, fizikçiler tarafınca bugün hala incelenen büyüleyici ve kompleks bir olgudur. Evrenin bu kadar engin ve esrarengiz olduğu halde, onun ile alakalı bu kadar oldukça şey öğrenebilmemiz, insan yaratıcılığının gücünün bir kanıtıdır.
Karanlık Madde ve Karanlık Enerji
Karanlık madde ve karanlık enerji, kozmolojideki en esrarengiz ve büyüleyici olgulardan ikisidir. Evrenin büyük çoğunluğunu oluştururlar, sadece onlar ile alakalı oldukça azca şey biliyoruz.
Karanlık madde, ışıkla etkileşime girmeyen bir madde türüdür. Bu, onu direkt göremediğimiz ve onu yalnızca kütle çekimsel tesirleri vasıtasıyla tespit edebildiğimiz demektir. Karanlık maddenin evrenin ortalama %27’tepsi oluşturduğu düşünülmektedir.
Karanlık enerji, evrenin genişlemesinin hızlanmasına yol açan bir enerji türüdür. Karanlık enerjinin ne işe yaradığını bilmiyoruz, sadece evrenin ortalama %68’ini oluşturduğu düşünülüyor.
Karanlık madde ve karanlık enerjinin varlığı, fiziğe ilişik anlayışımız için büyük bir zorluktur. Bu olgular, evrenin iyi mi işlediğine dair en iyi teorimiz olan Standart Fizik Modeli tarafınca öngörülmez. Karanlık madde ve karanlık enerjinin keşfi, “Standart Modelin ötesinde kozmoloji” isminde olan yeni bir fizik alanına yol açmıştır.
Araştırmacılar karanlık madde ve karanlık enerjinin doğasını tahmin etmek için oldukça çalışıyorlar. Bu fenomenleri anlayabilirsek, kainat ve içerisindeki yerimiz ile alakalı daha derin bir seka kazanacağız.
VI. Çoklu Kainat
Çoklu kainat, her biri kendi fizyolojik yasaları ve sabitleri kümesine haiz birden fazla evrenin varsayımsal varlığıdır. Çoklu kainat fikri yüzyıllardır ortalıkta dolaşıyor, sadece ilk başlarda 1950’lerde fizikçi Hugh Everett III tarafınca popülerleştirildi. Kuantum mekaniğinin çoklu dünyalar yorumu olarak malum Everett’in teorisi, her kuantum vakası gerçekleştiğinde evrenin, her biri olayın değişik bir sonucunu temsil eden birden fazla evrene bölündüğünü öne devam eder.
Çoklu evrenin birçok değişik modeli vardır, sadece en popüler olanlardan bazıları şunlardır:
- Enflasyonist çoklu kainat
- İp manzarası
- Döngüsel çoklu kainat
- Holografik çoklu kainat
Çoklu kainat tartışmalı bir fikirdir ve varlığını destekleyen hiç bir ilmi delil yoktur. Sadece, bilim adamlarının ve filozofların hayal enerjisini yakalayan büyüleyici bir kavram olmaya devam etmektedir.
VII. Kozmolojinin Geleceği
Kozmolojinin geleceği, yapılmayı bekleyen birçok potansiyel yeni keşifle beraber geniş ve coşku verici bir alandır. En ümit verici inceleme alanlarından bazıları şunlardır:
- Karanlık madde ve karanlık enerjinin incelenmesi
- Güneş dışı gezegenlerin aranması
- Erken evrenin keşfi
- Yeni kozmolojik modellerin geliştirilmesi
Kainat ile alakalı daha çok şey öğrenmeye devam ettikçe, onun kökenleri ve evrimi hakkında anlayışımız daha da derinleşecektir. Bu data, yalnızca kozmostaki yerimizi daha iyi anlamamıza destek olmayacak, bununla beraber tabiatın yasaları ve gerçekliğin doğası ile alakalı da kıymetli içgörüler elde edecektir.
Kozmoloji ve Din
VIII. Kozmoloji ve Din
Kozmoloji ve din uzun süreden beri iç içe geçmiştir. Birçok kültürde, evrenin doğası hakkında dini inançlar kozmolojik gözlemlerle şekillenmiştir. Mesela, antik Yunanlılar evrenin bir küre olduğuna ve merkezinde Dünya olduğuna inanıyorlardı. Bu itikat, yıldızların Dünya çevresinde dönüyormuş benzer biçimde görünmesine dayanıyordu.
Orta Yüzyıl’da, kozmolojik teoriler çoğu zaman dini inançlara dayanıyordu. Mesela, Katolik Kilisesi evrenin Allah tarafınca yaratıldığını ve sonlu bulunduğunu öğretiyordu. Bu itikat, Dünya’nın Güneş çevresinde döndüğünü korumak için çaba sarfeden Nicolaus Copernicus’un çalışmasıyla sorgulandı.
Günümüzde kozmoloji ve din çoğunlukla ayrı emek harcama alanları olarak görülmektedir. Sadece, yeniden de örtüştükleri birtakım alanlar vardır. Mesela, birtakım bilim adamları Büyük Patlama’nın Allah’nın evreni yarattığı an olduğuna inanır. Ötekiler ise çoklu evrenin varlığının birden fazla allah olabileceğini gösterdiğine inanır.
Kozmoloji ve din arasındaki ilişki karmaşıktır ve devamlı değişmektedir. Evrene dair anlayışımız büyümeye devam ettikçe, dinin hayatımızdaki rolüne dair anlayışımız da büyüyor.
IX. Kozmoloji ve Felsefe
Kozmoloji ve felsefenin uzun ve iç içe geçmiş bir zamanı vardır. Antik dünyada, Platon ve Aristoteles benzer biçimde filozoflar evrenin doğasını açıklamaya çalışan kozmolojik teoriler geliştirdiler. Orta Yüzyıl’da, Thomas Aquinas benzer biçimde Hristiyan filozoflar teolojilerine kozmolojik argümanları dahil ettiler. Çağıl çağda, Immanuel Kant ve Albert Einstein benzer biçimde filozoflar kozmolojinin felsefi çıkarımlarını keşfetmeye devam ettiler.
Kozmolojik felsefedeki temel sorulardan biri kainat ile Allah arasındaki ilişkidir. Birtakım filozoflar evrenin Allah’nın varlığının kanıtı bulunduğunu savunurken, ötekiler evrenin Allah’nın varlığını gerektirmeyen tamamen organik bir olgu bulunduğunu savunur.
Kozmolojik felsefedeki bir öteki temel sual dönemin doğasıdır. Birtakım filozoflar dönemin bir yanılsama bulunduğunu savunurken, ötekiler dönemin evrenin reel bir özelliği bulunduğunu savunur.
Kozmoloji ve felsefe devamlı evrimleşen iki disiplindir. Evrene dair anlayışımız derinleştikçe, kozmolojinin felsefi çıkarımlarına dair anlayışımız da derinleşir.
S: Kozmoloji nelerdir?
A: Kozmoloji, Evrenin bir tüm olarak incelenmesidir. Evrenin kökeni, evrimi ve yapısının yanı sıra davranışını yöneten yasaların incelenmesini de kapsar.
S: Kozmolojik keşiflerin en mühimleri nedir?
A: Kozmolojik keşiflerin en mühimleri içinde Büyük Patlama teorisi, karanlık madde ve karanlık enerjinin keşfi, çoklu evrenin varlığının doğrulanması yer alır.
S: Kozmolojinin yüz yüze olduğu zorluklar nedir?
C: Kozmolojinin yüz yüze olduğu zorluklardan bazıları karanlık madde ve karanlık enerjinin doğasını tahmin etmek ve evrenin nihai kaderini belirlemektir.
0 Yorum